Ngày 22/3, tại thành phố Cần Thơ đã diễn ra hội thảo về quản lý nước ngầm và vấn đề sụt lún ở ĐBSCL, liên quan việc thực hiện Nghị định 167/2018 của Chính phủ quy định hạn chế khai thác nước ngầm ở Việt Nam.

Một dự án được triển khai từ đầu năm 2020 tại 4 địa phương (Cần Thơ, Sóc Trăng, Kiên Giang, Bến Tre) nhằm mục đích xây dựng các chính sách liên quan đến vấn đề sụt lún dựa trên cơ sở khoa học.

Trình bày về hiện trạng tại TP Cần Thơ, TS Hà Quang Khải (Viện Quản lý nước và Biến đổi khí hậu, Đại học Bách khoa TP.HCM) cho biết, Cần Thơ có khả năng tiếp cận tốt với nước ngọt quanh năm và sụt lún đất được xem là vấn đề quan trọng ở địa phương này, trong đó nội ô là nơi có tốc độ sụt lún cao nhất. Một trong những nguyên nhân gây ra sụt lún là do khai thác nước ngầm quá mức, việc gia tăng cơ sở hạ tầng cũng làm trầm trọng thêm tình trạng sụt lún đất ở các đô thị.

Thông tin tại hội thảo cho hay, mực nước ngầm trong các tầng chứa nước ở Cần Thơ đã xuống mức thất nhất vào năm 2020 kể từ khi bắt đầu quan trắc năm 1991. Sụt lún đất đang xảy ra rõ rệt. Tốc độ sụt lún do Bộ TN&MT đo lường tăng lên 4,37cm/năm từ năm 2005-2017. Khảo sát của InSAR từ năm 2015-2019 cho thấy, Cần Thơ là điểm nóng về sụt lún đất với tốc độ vượt quá 5cm/năm ở hầu hết các khu vực.

Dự báo, phần lớn TP Cần Thơ có thể mất toàn bộ độ cao so với mực nước biển vào năm 2100 nếu các hoạt động khai thác nước ngầm tiếp tục theo kịch bản kinh doanh như bình thường. Đối mặt với ngập lụt, nếu việc khai thác nước ngầm tiếp tục không suy giảm, phần lớn TP Cần Thơ sẽ nằm dưới mực nước biển vào năm 2080.

Việc mất độ cao sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng ngập lụt khi triều cường vốn đã gây gián đoạn lớn cho cuộc sống đô thị. Hiện nay ngập theo mùa đã làm ngập nửa thành phố mỗi năm, thiệt hại trực tiếp và gián tiếp được tính là gần 650 USD/gia đình/năm, tương đương 11% thu nhập trung bình của hộ gia đình (số liệu của Ngân hàng Thế giới, 2019).

Bản đồ sụt lún cho thấy Cần Thơ là điểm nóng, là nơi dễ thấy hiện tượng sụt lún nhất, các tòa nhà cao tầng như trung tâm thương mại và mua sắm gây ra tải trọng cho cơ sở hạ tầng, kết hợp với việc khai thác nước ngầm tràn lan dẫn đến tỷ lệ sụt lún cao…

ĐBSCL đang chìm

Cần Thơ cũng như phần còn lại của khu vực ĐBSCL và các đồng bằng khác thế giới, tình trạng sụt lún đất đang ngày càng gia tăng, dẫn đến bề mặt đồng bằng chìm dần theo thời gian. Chuyên gia độc lập về sinh thái Nguyễn Hữu Thiện nói rằng: “Chúng ta đang ở trên con tàu đang chìm”.

Theo ông Thiện, sụt lún có nhiều nguyên nhân cả tự nhiên và nhân tạo, nhưng trong các tác nhân do con người thì việc khai thác nước ngầm quá mức được xem là nguyên nhân chính. Đa phần nhận định cũng đồng tình với ý kiến này.

Mặc dù dữ liệu chính xác là quan trọng, nhưng các chuyên gia cho rằng, không nên tập trung vào mức độ lún đang xảy ra bao nhiêu mà thực tế là lún đang xảy ra và tốc độ lún là đáng kể. Do đó, điều quan trọng là không được hoãn quyết định chính sách để giảm thiểu sụt lún và tác động tiêu cực của nó vì các dữ liệu hiện có đã cho thấy xu hướng rõ ràng và đồng nhất về sụt lún ngày nay và mối liên hệ với khai thác nước ngầm quá mức.

ĐBSCL đang mất dần độ cao trong những thập kỷ qua. Ảnh: Cảnh Kỳ

Theo kết quả sụt lún tại các mốc chuẩn độ cao của Bộ TN&MT từ 2005-2017, độ lún tích lũy trung bình của 4 địa phương nói trên trong giai đoạn này là gần 10,1cm, trong đó Cần Thơ cao nhất với 15,49cm, thấp nhất là Bến Tre với 4,97cm.

Tốc độ lún trung bình hàng năm của 4 tỉnh này gần 1cm, trong đó, Cần Thơ là nơi có tốc độ lún cao nhất với trung bình 1,31cm/năm, tiếp đến là Sóc Trăng (1,09cm), Kiên Giang (0,64cm) và Bến Tre (0,55cm).

ĐBSCL đang mất dần độ cao trong những thập kỷ qua. Tốc độ bồi lắng quá nhỏ, với lượng phù sa hạn chế do việc xây dựng đập ở thượng nguồn, không bù lại được tốc độ sụt lún, mức độ và tần suất lũ giảm và tình trạng khai thác cát sông là các nguyên nhân dẫn đến lún ròng ở ĐBSCL.

Tốc độ sụt lún cao hơn mực nước biển dâng tuyệt đối, cho thấy tốc độ mực nước biển tương đối chủ yếu là do sụt lún đất, kết hợp với cao trình thấp càng làm cho đồng bằng dễ bị tổn thương. Nếu tình trạng này tiếp tục xả ra, phần lớn diện tích của ĐBSCL có thể sẽ nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ 21.

Về thực hiện Nghị định 167/2018, nhiều ý kiến cho rằng vẫn còn nhiều thiếu sót, bất cập như chưa có quy hoạch chung về nước ngầm cho vùng nên khó thực hiện ở khu vực giáp ranh vì có thể tỉnh này cấm nhưng tỉnh lân cận cho làm; hay việc quy định giới hạn khai thác bao nhiêu, đến năm nào cũng chưa đề cập…

Chuyên gia Nguyễn Hữu Thiện cho rằng, thực hiện Nghị định 167/2018 xem như giải pháp ngắn hạn, còn về lâu dài vẫn phải theo tinh thần của Nghị quyết 120/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu, đó là tinh thần “thuận thiên”...

Tác giả: CẢNH KỲ

Nguồn tin: Báo Tiền phong