Giải pháp phòng tránh khô hạn, xâm nhập mặn mùa khô

Hiện tượng thiếu nước ngọt, mặn xâm nhập sẽ tăng cao, ảnh hưởng đến sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp. Giải pháp ứng phó khô hạn, xâm nhập mặn đang được các ngành, các cấp trong khu vực ĐBSCL và TP Cần Thơ nỗ lực thực hiện.

Hệ thống bơm tát, ngăn lũ, xâm nhập mặn vào nội đồng được TP Cần Thơ đầu tư xây dựng tại vùng sản xuất lúa Bắc Cái Sắn thuộc huyện Vĩnh Thạnh.

Khô hạn, xâm nhập mặn sẽ xuất hiện sớm

Theo Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam, mùa khô năm 2018 - 2019 có khả năng thuộc năm thủy văn có dòng chảy nhỏ so với mùa khô năm 2017-2018 và so với trung bình nhiều năm. Do đó, TP Cần Thơ và cả khu vực ĐBSCL xâm nhập mặn khá sớm, sâu và kéo dài nhưng mức độ ít nghiêm trọng hơn năm 2016. Theo đó, vào những tháng đầu năm 2019, các vùng cách cửa sông 20-30km sẽ có hiện tượng xâm nhập mặn xuất hiện vượt mức 4‰ vào thời kỳ triều cường; còn khi triều thấp, chân triều vẫn có thể xuất hiện nước ngọt nhưng khả năng lấy nước ngọt hạn chế. Trong tháng 2 và 3-2019, mặn có thể xâm nhập sâu vào đồng bằng. Tháng 4, nếu có xả nước thượng lưu thì mặn sẽ giảm, trở về như tháng 1, 2. Tháng 5 nếu không có mưa thì độ mặn trên các cửa sông vẫn còn cao như tháng 4 và có khả năng kéo dài sang tháng 6.

Vùng cách cửa sông từ 40km đến 60km trở ra mặn 4‰ xâm nhập thường xuyên, nhất là trong các đợt triều cường vùng này vẫn có khả năng lấy nước ngọt khi triều thấp hoặc xả nước tăng cường thượng lưu. Vùng từ 60km trở vào, mặn 4‰ xuất hiện không thường xuyên, chỉ vào lúc triều cường, nên nông dân có thể tranh thủ lấy nước trong thời kỳ này, dự phòng khi khô hạn xuất hiện.

Ở TP Cần Thơ, các xã Bắc Cái Sắn thuộc huyện Vĩnh Thạnh là một trong những địa phương cách biển khoảng 70km, do đó cũng bị đe dọa bởi hiện tượng xâm nhập mặn do hạn hán. Ông Võ Văn Hải ở xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh (thuộc khu vực Bắc Cái Sắn), cho biết: “Hằng năm, vụ lúa đông xuân, nông dân sản xuất có nhiều thuận lợi như được cung cấp phù sa sau mùa nước nổi; đủ nước cung cấp cho lúa trong suốt thời gian sản xuất... Tuy nhiên, trong tình hình biến đổi khí hậu (BĐKH), khô hạn có khả năng xuất hiện sớm, xâm nhập mặn được dự báo có thể xảy ra nên chúng tôi sản xuất phải bám sát theo lịch thời vụ, hướng dẫn của ngành nông nghiệp... Hiện nay, cánh đồng lúa ở địa phương đã chắc hạt, chuẩn bị thu hoạch, nhưng chúng tôi vẫn lo và thường xuyên theo dõi dự báo của ngành chức năng để đề phòng mặn xâm nhập, ảnh hưởng năng suất lúa”.

Để đảm bảo nguồn nước ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp, dân sinh những tháng mùa khô năm 2019, Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam khuyến cáo TP Cần Thơ và các địa phương trong khu vực ĐBSCL cần phải có kế hoạch triển khai công tác phòng chống hạn, xâm nhập mặn để chủ động ngay từ thời điểm này bằng cách trữ nguồn nước ngọt và chuẩn bị kế hoạch cho công tác phòng chống hạn, mặn. Đồng thời, cần có kế hoạch chủ động sản xuất, bố trí mùa vụ hợp lý…

Biện pháp ứng phó

Theo khuyến cáo, ngay thời điểm này TP Cần Thơ và các địa phương trong khu vực ĐBSCL cần phải tích trữ nguồn nước ngọt ngay bất kỳ thời điểm nào xuất hiện nguồn nước ngọt trên sông, kênh, rạch; thực hiện quyết liệt hành động chống hạn như khai thông dòng chảy, xây dựng ao hồ chứa nước ngọt, ngăn nước mặn xâm nhập... Ở một số khu vực có nguồn nước khó khăn hoặc xa nguồn nước ngọt cần phải xem xét lựa chọn loại cây trồng chịu hạn, ít sử dụng nước. Tuy nhiên, về lâu dài các địa phương này cần có chiến lược cấp nước ngọt cho người dân sử dụng trong sinh hoạt, sản xuất, trong đó đặc biệt chú ý nâng cấp các kênh chuyển nước ngọt và các trạm bơm hỗ trợ cho các hệ thống ngọt hóa. Ông Trần Bá Hoằng, Viện trưởng Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam, cho biết: “Hiện nay, dòng chảy thượng lưu sông Mekong về ĐBSCL đang diễn biến rất phức tạp do có sự chi phối của các hồ chứa thượng lưu. Để có thông tin kịp thời về mặn xâm nhập, nguồn nước và xây dựng kế hoạch vận hành các cửa cống, các giải pháp chống hạn mặn, đề nghị các địa phương thường xuyên cập nhật các bản tin dự báo khô hạn, xâm nhập mặn của viện. Từ đó có kế hoạch triển khai ứng phó kịp thời, tránh bị thiệt hại trong sản xuất...”.

Nhiều năm qua, TP Cần Thơ tập trung thực hiện Dự án “Nâng cao khả năng chống chịu của TP Cần Thơ để ứng phó với xâm nhập mặn do BĐKH gây ra”. Dự án này là một trong các bước của kế hoạch ứng phó với BĐKH của thành phố, giúp tăng cường khả năng chống chịu và giảm nhẹ thiệt hại do nước biển dâng gây ra; củng cố và phát triển hệ thống quan trắc nước mặt của thành phố, góp phần chuyển tải thông tin về độ mặn nguồn nước kịp thời đến người sử dụng. Hiện 8 trạm quan trắc độ mặn tự động của dự án được đặt ở các địa điểm như: cảng Cái Cui (quận Cái Răng), vàm sông Cần Thơ (quận Ninh Kiều), cảng Cần Thơ (quận Bình Thủy), sông Ô Môn (quận Ô Môn), sông Cái Sắn thị trấn Thạnh An (Vĩnh Thạnh), kênh Xà No (huyện Phong Điền)... hoạt động khá tốt, cung cấp thông tin kịp thời khi mặn xâm nhập tại các con sông, rạch chính trên địa bàn.

Ông Đoàn Thanh Tâm, Trưởng Ban quản lý Dự án, cho biết: “Những năm qua, các trạm quan trắc độ mặn của dự án cảnh báo nhanh, chính xác về diễn biến độ mặn ở các sông chính của thành phố. Những thông tin, dữ liệu về độ mặn xuất hiện trên các sông có lắp đặt trạm đo đều được chúng tôi chuyển tải, cung cấp kịp thời đến các sở, ngành liên quan và người dân bị ảnh hưởng. Từ đó, các đơn vị này có biện pháp ứng phó, hạn chế tác hại kịp thời và ngăn chặn lấy nước nhiễm mặn cho sản xuất, canh tác, chăn nuôi…”.

Với giải pháp cảnh báo mặn xâm nhập; dự trữ, tận dụng hợp lý nguồn nước ngọt cho sinh hoạt, sản xuất; tăng cường công tác khai thông dòng chảy... hy vọng những tháng mùa khô sắp tới, TP Cần Thơ cũng như các địa phương trong khu vực ĐBSCL giảm thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn gây ra.